F i k u (tregim)

“Ç’të bësh. do ta bëjnë! “
Populli
Qe vjeshtë e parë e vitit 1966. Kisha dalë, si zakonisht, të merrja postën e repartit. Ushtrinë e kam bërë në Shëngjin, qytezë e vogël aso kohe, dhe, nga vendësit, unë, ushtar në ato kohë njihesha, pothuajëse, nga të gjithë. Shpërndaja edhe fletë – thirrjet për zbor për gjithë civilët dhe puna ma donte që të trokisja në shtëpitë e vendasve, më shumë se disa herë në vit. Po të llogarisësh që këtë punën e korrierit e bëra për tri vjet me radhë, kuptohet, edhe pse isha kaq i njohur në një qytezë aq të vogël të asaj kohe. Domosdo, nuk kam si e mohoj, edhe dashamirësinë e përgjithshme që kishin ata vendas aq bujarë për ne jabanxhinjtë(ku hynim edhe ne, ushtarët). E, pra, kisha dalë për të bërë atë ritualin e përditshëm dhe, patjetër, do ndaloja për të pirë një kafe tek klubi i vetëm i qytezës. Por atë mënjges shtatori(se mëngjes qe) , për çudi, ndryshe nga herët e tjera, njerëzit sikur e kishin prerë atë harenë e zakonshme dhe, sikur flisnin nën zë.

Diçka kish ndodhur:se i shihja që flisnin kokë më kokë dhe dikush shpejtohej duke marrë ndonjë paqetë “Partizani”, pa lëshuar atë përshëndetjen e zakonshme:si keni njeh, burra? ! dhe duke dalë po me atë shpejtësi që hynte.

– Çfarë ka ndodhur? – pyeta një plak të vjetër, jugor ky, që nuk di pse era e jetës e kish vërvitur deri në Shëngjin.

– Pse, a nuk e ke marrë veshë? – m’u kthye po me pyetje ai.

– JO!

– Si jo? – Ndrekës. Ndrekë Prelës atij që punon në port, – e njeh apo jo?

– Si nuk e njoh?

– E, pra, Ndrekës, i ka rënë djali i vetëm nga fiku, pikë e vdekur.

Ndjesë vezirit

 

 

 

“Ti Neim qe s’di këndim
Je ministër për arsim? ! “
Fan Noli
Kur marrë të shkruaj për këtë tregim, më sillet para sysh një skenë ku Artisti i Popullit Luftar Paja, shkëmben batuta me kryetarin e tij. – S’më heq dot, o zoti kryetar! Ai: – Të heq! – Ëhë, nuk më heq dot! dhe gjithë ky shkëmbim batutash, përcillesh me idenë se sekretari (Luftari) qe analfabet dhe kryetari me gramë. Kur tak vjen urdhëri nga lart: analfabeti kryetar dhe ai me gramë, kryetari, sekretar. Dhe Luftari (kush më mirë se ai? !) : – Eh, të thashë? Aty tani dhe bëj si të të them. (të më falni në batuta s’është origjinale, po merreni si kontekst!). Salla shkërrmoqej me të qeshur dhe, natyrshëm, do qeshte me ketë paradoks. Ama i referohej kohës së Zogut. Dhe domosdo do qeshje. Se për të qeshur qe. Po vallë a shpëtuam nga këto paradokse ku i paafti të drejtonte të aftin në kohën e Enverit? Unë them se jo. Dhe për këtë kohë, të cilën e kam jetuar me gjithë larushinë e saj, edhe do të flas. E kam thënë edhe diku tjetër. Kurrë nuk flas për gjëra që nuk m’i ka parë syri apo dëgjuar veshi.
* * *
Idenë për dikë në është i aftë apo i paaftë, them që do ta kem rrekur kur mbarova të mesmen. Në shkollë të mesme, kur nuk më mungonte gjykimi (natyrisht, në kufijtë e moshës. se ezhdërha nuk qeshë, de! ) shikoja se sa të aftë ishin të gjithë mësuesët e mi;sa me përkushtim punonin që të gjithë. Dhe, natyrshëm, modelonin para nesh, nxënësve të tyre, vetëm dhunti pozitve pa bërë as pikën më të vogël të lëshimit. E filluam shkollën 5 klasa paralele dhe “bryma” ra mbi dy klasa me gati 80 nxënës.

Ndal tri here?!

Tregim (përsiatje nga koha e ushtrisë)

Mikut tim, Sotiraq Ferro!

Ushtria! A nuk është ajo si njëmarrëzi e domosdoshme, siç thoshte Napoleoni. Populli, dikur, ushtrinë e ka quajtur si një shkollë ku, edhe në se nuk arsimoheshe, do të vije patjetër si tjetër njeri. Do ishe rritur pakësa. Ose më saktë: do ishe pjekur dhe burrëruar. Në ktheheshe ashtu siç edhe kishe vajtur ushtar, atëhere, po populii, thoshte: -Këtij hiqi fillin, nuk nxurri në ushtri e si mund të bëhet rob më? !

Dhe, kur e ke kohën kështu me pashë siç e kam dhe unë, s’do mend do ta çosh kapistallin e kujtimeve edhe andej nga vitet e ushtrisë, të cilat, sado të ashpëra, prapë se prapë, të vijnë e të rrinë para sysh me të gjitha atributet e tyre. Në këtë mori kujtimesh, ka prej tyre që janë për t’u përshkruar dhe për t’u mbjatur mend. Se, në se unë që po shkruaj dhe shumë bashkëshokë të mi i kemi hequr në kurriz këto gjëra që sot të bëjnë edhe për të qeshur, por edhe për të qarë, ia vlejnë për t’i vënë një notë asaj ushtrisë sonë të vështirë e të rreptë që operoi herë me modelet jugosllave, herë me ato sovjetike dhe, së fundi, me ato kineze. Në këtë mozaik modelesh (njëri më i keq se tjetri) ajo që mund të mbahet si emërues i përbashkët, është që as më pak dhe as më shumë veç fakti që grada më e ulët (që fillonte me ushtarin) dhe deri në shkallën më të lartë (komandantin e përgjithshëm: atëherë-Enveri “Inë”-dhe mandej shoku Ramiz e, fill pas tyre z. . . eCo) , mvarësia ishte njësoj si e atij rajasë para agait. Domethënë, agai i merrte erzin rajasë dhe ky nuk kishte gojë të ankohej. E shkruar e zezë mbi të bardhë: -Zbato urdhërin dhe, mandej, dil në raport. Që po t’i vëshë kësaj thënie analogen në gjuhën e popullit, do të thoshte: -Vdis, pa ngjallu!

E di që gjithë kjo hyrje ime e gjatë do të mërzisë lexuesit, por e bëj sa për një sqarim të vogël.

* * *

Në një të ftohtë brisk të 14 dhjetorit 1964, 14 ushtarë të rinj, të sapomobilizuar, midis të cilëve qeshe dhe vete, nën komandën e një oficeri, na morën dhe na çuan nja dy km larg repartit, buzë detit. (ushtrinë e kam bërë në Shëngjin! ) . Aty, sado që të ftohtit të shponte kurrizin dhe ne po na dridhej buza, na urdhëruan që të zhvishemi lakuriq duke mbajtur vetëm të mbathurat në trup. Askush nuk bëzante. Kur oficeri urdhëroi: -E shihni atë anijen atje në det (mund të ishte pa frikë rreth 30m larg bregut) do shkoni atje dhe do shkarkoni drutë që janë mbi të. Se anija, -sqaroi oficeri, -ka mbetur ne cektinë dhe s’del dot në breg. Se drutë, -vazhdoi ai, -janë për repartin dhe për familjet e oficerëve. Dhe si prifti, kur thonë që kërceu nga belaja, u hodhëm në det. NJë nga një dhe, pastaj, sikur e vumë poshtë të ftohtit (a nuk thonë që e ftohta del me të ftohtë? ) vazhduam të shkarkonim atë anije që, na dukej, se nuk do të mbaronte kurrë së shkarkuari, aq shumë qe ngarkuar. Sakaq dhe oficerin erdhi dhe e zevendësoi një oficer me gradë më të lartë. Qe major dhe siç i raportoi, ky tjetri, kish detyrën e komisarit. Komisari ish më usta se i pari. U ul mbi një pemë aty afër bregdetit dhe ndiqte punën tonë. Duhet thënë që nga të gjithë (qemë 14-veta, që të gjithë fierakë dhe, pothuaj, asnjë nuk qe të paktën, pa shkollë të mesme) unë dhe miku im, Sotiraq Ferro qemë më hileqarët e atij grupi të mundimshëm. Unë, sa herë dilja nga deti për në stere (tokë) , bëja si bëja dhe derdhesha tutje pas shkurresh, gjoja, isha keq me urinën. Por komisarit që nuk i shpëtonte gjë nga sytë më thirri në raport:

-Nga je ti, mik vëllai? Unë: -Nga Fieri. -Më thuaj pak emrin dhe mbiemrin. Ia thashë. Ai: -Po të pyes për origjinën se sikur s’më duket për nga Fieri mbiemëri yt. Unë, duke pasur jo pak oficerë “Hys”, i them si me krenari: -Prindërit e mi janë nga Skrapari! Ai: -Ja, kështu mik vëllai, kam unë një mik nga ata Hysët e Skraparit që thotë: -S’kalohet viti duke bërë shurrën, po shtroju punës. . . Domethënë, qeshë qarë kot nga ai oficeri i ri, ky i vjetëri (kot nuk qe komisar) na i bëri kurrizin vrimë. E, çfarë t’ju them? E shtrova kurrizin, po anija si ai karakolli që të trembë me atë lartësinë etij dhe ajo, me atë ngarkesën e saj, i ngjante një “gogoli”që kish hapur gojën për të na ngrënë. . Dreka kaloi dhe ne, sikur të mos kish ardhur i gjithë reparti në ndihmë, dhe sot do të ishim duke shkarkuar atë anijen që kish mbetur në cektinë. Në perëndim të diellit, me ndihmën e të porsaardhurve, i dhamë fund atij kalvari të mundimshëm. Pa bukë, të lodhur, të ndërmuar, të mbërdhiur nga ai i ftohtë thikë dhe, si llafazan që jam dhe nga që më kish ardhur në majë të hundës, iu lëshova majorit (e, ku ta dija unë seç ishte ushtria? ) : -Shoku major, -i them. -Ç’do? Ja, -i thashë jo pa shejtanllëk, dua të them këtë: Edhe unë kam një shok skarparli. E, po pastaj, -m’u kthye ai. Ai shoku im, që thuaj ti shoku major këndonte një këngë. -Ç’këngë? -u bë kurioz majori. Kënga thoshte, -vazhdova unë, -/O devish, o rondokop/drekë e darkë i ha tok/Ushtarët ia dhanë të qeshurit dhe majori i sëmbuar keqas, më tha: -Qenke llafazan i madh. E shikon atë trarun aty. Hidhe në kurriz dhe drejt e në repart. Domethënë, thelë përmbi bisht. Epo ç’vjellë goja, e paguan zverku. Ndërsa unë hodha trarin mbi kurriz (ju lutem a s’e gozhuduan Krishtin kështu? ! ) , shokët të gjithë ndonjë të ngjajshmin tim, por unë më të rëndin, zvarrë këmbët, nëpër rërë, e , si iu ngjitëm një maloreje që s’qe dhe aq e butë, sosëm në repart. Rrugës u them shokëve: –

Na paskan sjellë për të vdekur këtu. (dhe qenë të mirë të gjithë ata se, sikur edhe njëri t’i thoshte komisarit këto fjalët e mija, e dije vetë ku përfundoje) . Me shpirt në dhëmbë e çova trarin tek reparti dhe, sa mbrritëm në kuzhinë, Lefteri (kuzhinieri) hapi derën dhe ne u lëshuam të uritur drejt pjatave të supës që, ca se kishin që në ora dy mbi pjata, ca se të ftohtit e dhjetorit qe brisk, qe kthyer në një ngriçë si xhel. Po uria ha dhe dërasën dhe jo atë supë të ftohtë akull. Dhe, për çudi, kur Kristaqi (ndjesë i pastë shpirti se ka vdekur tanimë! ) zuri t’i binte fizarmonikës, ne dy dhe nga dy, filluam të kërcejmë sipas ritmit dhe sakaq u them shokëve: -Qëpar ju gënjeva. Ju thashë që do vdesim. Shiko se ç’të vdekur po bëjmë dhe vazhdova kërcimin. Do të thoni ju: -Ore ç’na dërdëllis kokën me ato gjëra. Ku na rreh ne e ku të reh ty? ! Epo unë nuk vrapoj dot ndaj atyre temave fluturake si ato mitet e mashkullit, jo po orgazmat, jo po vagina (tema të nxehta këto domosdo) , po ja që pres me të vjetrën.

* * *

Dëgjoni, na shpjegonte oficeri instruktor, në vend roje pushkën e ke të mbushur, fishekun mos ia fut në gojë, dhe duhet ta ndalosh atë që të vjenë në vendroje, duke thirrur tri herë (me intervale: ndal! Ndal se do të qëlloj dhe kur ky (kushdo që të jetë) nuk ndalon, atëherë mbushe pushkën (vëri fishekun në gojë) . Mirë, o mirë, po qenkësh një ushtar që për karrierë, kish bërë emër për guxim. Ndërsa ti i thoshje”ndal”, ky, birçja, vraponte drejt teje dhe, sakaq, të merrte pushkën nga dora. Dhe kish turpëruar nja 4-5 ushtarë dhe po përgatitej që, për këtë guxim dhe shkathësi njëherësh, ta pranonin në parti. Se qe nder i madh të pranoheshe në parti atë kohë, pse ta mohojmë. Ushtari i”guximshëm” kish fituar simpatinë e komandës dhe urrejtjen e ushtarëve. Sidomos dy malësorë nga Puka dhe një nga Mirëdita as që e shihnin dot me sy. Epo kur qenit i vjen ngordhja, -thonë, -vete e përmjerrë në derë të xhamisë. Roje një djalë nga Dibra ( e kush ia mban mend emrin tani pas dyzet ekusur vjetësh? ! ) . Sedërli i madh, me një kokë sa një shpellë. As trazonte njeri, por as hante bodec. Se, ndërsa emrin s’ia mbaj mend, po veprimet ia mbaj ama. E nxjerë para repartit të rreshtuar këtë dibranin komandanti (seç kish bërë, me demek! ) dhe e bën me fjalë për ujë tëftohtë. Po fjalë të rënda, ama. Ai, atje, duro-duro para gati 50 ushtarëve, kur tak i kërcen ai delli i malësorit dhe më t’i përvishet oficerit: -Shoku toger kur nxehem una ia q. . . nënën babës sim dhe jo ty që nuk të kam gja fare dhe hajd ta mbaje. Por qe i shpejtë oficeri që si me këmbë të lepurit, u fsheh brenda kapanonit. E; pra, me shërbim ky dibrani qe. Por atij tjetrit, “trimit” duket i kish thirrur dikush lart. Dhe niset në “aksion”. Mendon sa, roja, t’më thotë”ndal” me të parën, unë i jam afruar me vrap dhe, sakaq, ia marr pushkën. Hesap pa pyetur hanxhinë. Dibrani ia kish vënë atë të shkretë në gojë dhe, kur ndjeu që dikush i afrohet, thotë ndal (sa për triherë) dhe hap zjarr. E vrau. Erdhën dhe e arrrestojnë. Betohet se i ka thënë ndal tri herë e ku të di unë, po nuk e besojnë. Kur vijnë dëshmitarët. Pukjani: -Për besë e fe, or ti, tri herë e kam ndi që i ka thanë “ndal! . E tjetri kështu. E tjetri, e tjetri. Shkurt: dibrani shpëtoi dhe e transferuan në një repart tjetër, larg nga rethi ynë (më duket në jug) .

* * *

Reparti ynë kishte gati mbi 100-ushtarë. Bënim jetë gazerme dhe, për të dalë deri në Shëngjin, që nuk ish jo qytet, por as sa një qytezë, duhet të kishe rezultate të larta në disiplinë dhe gjithë treguesit e tjerë që nuk qenë të pakta. Postën (letrat se rrallë mund të vinte gazetë, vetëm po të abonoheshe privatisht) për të gjithë repartin i tërhiqte një ushtar që punonte në zyrën sekrete te repartit. E them këtë abonimin se në Shëngjin vetëm unë qeshë abonuar në gazetën “Drita”. Ish kohë plazhi. Një shkrimtar nga Shkodra, kish ardhur për pushime dhe në postë kish marrë”Dritën”. I thoni ushtarit (natyrisht, s’më njihte) se e ka marrë shkirmtari X. . . (Ateherë ky, shkrimtari, kish botuar vetëm një libërth të vogël, por, me demek, qe “shkrimtar” dhe s’do t’i prishej ajka? ! ) . Po kur e gjeta (se laj -thaj vetëm një gazetë”Drita”kishte) më t’iu përvesha dhe e bëra për ujë të ftohtë. -Pse, -i thashë, -qenke shkrimtar dhe marrke gazetën time/E të tjera që tani nuk i mbaj mend. ) Ushtari qe komunist dhe, në aparencë, sillej shumë mirë me ne të tjerët. Mirëpo sikur u bë rrugë që shumë nga ne jo vetëm nuk po mirnim letra, por as edhe lekë nga shtëpia. Dhe qe çudi: që të gjithë ata që ankoheshin se nuk po merrnin letra, ky, ushtari i zyrës sekrete, i merrte, i qeraste dhe , ndonjëherë, u huante dhe lekë. Merri dhe, kur t’i kesh m’i jep. Epo, hë, pra, gjej të tillin të dytë. I thjeshtë po, i ëmbël dhe i shkueshëm që, lëmë o zot, dhe, veç kësaj, hiç fodull. Se të punoje në zyrë sekrete s’qe shaka. Ah, sikur të ishin komunistët kështu! Më thotë mua, Sotiraqi, (Sotiraq Ferro që po i kushtoj dhe tregimin) , dëgjo, unë do ta zë atë që na vjedh të gjithë ato letrat që kanë para brenda. -Si do ta zëshë? -pyeta dyshues unë. Ja se si do ta zë. Mori një qind lekësh dhe me mua si shoqërues, vajti tek klubi i vetëm e Shëngjinit dhe e bëri dhjetëshe. Domethënë, dhejtë dhjetëshe. Mori një zarf të hapur dhe me atë në dorë drejt e në postë, ku dhe vinin letrat tona. -Hava, -i thotë postieres, në këtë zarf unë po fut veç letrës sime, të sajuar kot, edhe këto dhjetë dhjetëshe. Tani unë po e mbyll, në prezencë të dyve, po i vë adresën time të marrësit dhe të dërguesit sikur po më vjen nga Fieri. Të lutem, – i tha Havasë, – tani vëri vulën që u bë hyrje. Ne dyshojmë se postieri (ushtari që merrte postën) na hap letrat dhe ato që kanë para, i gris, pasi merr ato. Ti, Hava, për mundimin, na këto dhe Raqi i zgjati një 50-lekësh, vetëm do t’më thuash që e mori letrën (bashkë me letrat e tjera ai, postieri ynë) . Dhe kështu edhe u bë. Ne shkuam në repart dhe prisnim se ç’do ndodhte me këtë grackë të ngritur nga një mëndje si e Raqit. Pas një ore, erdhi dhe postieri. Prit se mos Sotiraq Ferro të kishte ndonjë letër. JO, Jo. Hiç. Kur postieri i tha që nuk ke gjë dhe pa një dyshim në fytyrën e Raqit, i thotë: -More ç’ke kështu? PO të duhen lekë të jap Unë dhe kur të duash m’i jep. Epo hajde më gjej më ëngjëllor. Po nuk e dinte, ky djall i vockël që hiqej si ëngjell me gjithë atë tesere komunisti, se mendja e Sotirq Ferros ishte e tillë që, po të kish punuar në zbulim, sot do të kish qenë një nga ata që do përmendje me emër. Kish punuar në tregëti dhe puna e kish bërë të tillë që të parashihte rrezikun qoft edhe nga një ënjgëll. E denoncuam “ëngjëllin” në komandë, dëshmitar qeshë unë dhe Havaja dhe “ëngjëllin” që atë ditë e hoqën nga zyra sekrete dhe e përjashtuan nga partia. Qe koha që lirohej dhe nuk e di seç u bë me të.

Siç e shihni, këto janë vetëm ca pasazhe nga koha e ushtrisë sime që, gjithësesi, ka qenë jo vetëm e vështirë, por dhe një shkollë e vërtetë kalitjeje. Kur pashë, në vitet e tranzicionit, që pjessa derrmuese e djemëve që kishin moshë për ushtri, i shmangeshin asaj, s’do mend që nuk më vinte mirë. Se, në fund të fundit, ushtria është një marrëzi e domsodoshme, apo jo?

Po thuajeni fjalën tuaj, de! . . .

Përparim Hysi, 5 korrik 2007
Dërguar për ”peshkupaujë”, më 5 korrik 2007

1 Koment »

e.T thotë:

7 Korrik 2007 @ 4:53 pm

Shume bukur !

Kthehu ha fiq,se më rreh baba!(tregim)

(tri rrëfenja në një)

Kisha dal për makinë për t’u kthyer nga Tirana në Fier atë vjeshtë të vitit 1960. Për fat, ndaloi një gaz dhe, sa hipa, shoferi më tha që shkonte për Peqin. Gjysma e së keqes qe, për faktin se deri në Rrogozhinë isha më mirë se të udhëtoja me tren. Shoferi qe një djalosh i ri dhe shumë gazmor. Mezaalla s’e hiqte këngën prej goje. Sikur kish lindur ditën e këngës. Ia tha së parës: “kush ma freskon ballin mu? /aman, Sabahet! /Të kam dashur dhe të du/aman, Sabahet! Desha s’desha hyra dhe vet në valle (atje ku mundja, sigurisht) . Se qe njeri i çuditshëm dhe nuk e mbaj buzëqeshjen edhe tani që shkruaj. Se ja tek më përfytyrohet ashtu i shëndosh, gazmor dhe kënga në gojë. Sa, nga që nuk i di emrin, duhet t’i them: Shofer Kënga. Iu afruam Shijakut dhe ia tha: “Mora rrugën për Shijak/kush ma din kët hallin tim. . . Dhe, kur iu afruam Durrësit, ia valoi: “Për midis pazarit të Durrësit. . . “
Unë, natyrisht, këndellesha dhe vetëm qeshja. Thash me vete, të shohim kur të hyjmë në Kavajë, ç’këngë do shpikë? Kur ia tha, sa kaluam plepat: “Bubullin tek shkëmbi i Kavajës. . . ” dhe, sa mbaroi këtë ia nisi asaj këngës së Sulë Kavajës që”gjallë në dorë s’po bije. . “. Më tej”Çohuni djelmë shaloni atin. . . “dhe, ndërkaq, qemë afruar Gosës. Një çupë 14- 15 vjeçe na vuri dorën. Ou, – bëri shoferi, – ça ka bo vaki, se vetëm çupa kësaj ane s’dalin vetëm. Frenoi dhe i tha çupës: – Hajde ku don me shkue? – JO, jo, – tha çupa, – unë s’shkoj gjëkund, po më ka nxjerrë baba me ju thanë që të ktheheni me hangër fiq në bahçen tonë, se ndryshe më rref baba! ! ! – SI, – s’e mbajti të qeshurin shoferi dhe ca më shumë unë? ! – Baba im, – shpjegoj çupa, – është hoxhë dhe më thotë se është sevap me u dhanë njerëzve nga bahçja, prandaj dhe më ka nxjerrë këtu se fëmijë tjetër nuk ka. Shoferi zbriti tërë qejf, kurse unë i thashë: – Unë jam nga vendi i fiqëve (Mbrostar- Ura ku banoj ka qenë furnizuesi më i madh mefiq e rrushë jo vetëm i tregut lokal, por dhe më tej) , po pres këtu, në hije. Shkoi shoferi i prirë nga çupa e të zotit të shtëpisë (hoxhës) dhe, pas pesë minutash u kthye. – Pse kaq shpejt u ngope? – e pyeta unë. – JO, – më tha, – do mbush këtë arkën se e di sa ka apo jo? Dhe, pasi e mbushi, vazhduam rrugën. Entuziazmi i tij ishte shtuar edhe më, por nuk iu ndenj pa thënë: – Ja, ky hoxha i Gosës, më bën që edhe në nuk e besoj zotin, nga ky ta besoj. Çfarë njeriu! Ku me i gjet këta lloj ropësh se. . . Në RRogozhinë, u ndava me shoferin, por as atë këngëtar të lindur, por as hoxhën e panjohur nuk i harroj. Hoxhën e kam sjell në mend, sidomos në vitin 1967, kur plugu ideologjik u ngul jo vetëm mbi objektet fetare, por edhe mbi klerikët. Thosha: – Mirë bahçen ia kanë marrë, por ç’do ketë ndodhur me këtë Njeri bujar e shpirtmadh në atë kohë kur”
të gjithë u ngritën për të shkallmuar çdo gjë të vjetër (dogmat fetare, me demek) “. Dhe ja pse më mundonte kjo pyetje. . .

* * *

Në vitin 1967 kryeja shërbimin ushtarak në Shëngjin të Lezhës. Ishte mbajtur fjalimi i 6 shkurtit 1967 dhe më 2 mars 1967
u mbajt ai që u quajt”Kuvëndi i dytë i Lezhës”, për anologji të Kuvëndit të parë të Skënderbeut më 2 mars 1444. Mbledhur gjithë Lezha me fshatrat për reth dhe kuvëndi u bë në natyrë të hapur. Mu tek oborri i kishës (në atë kohë) ka qenë në të majtë të rrugës kur shkoje për Shkodër. Ngjitur në një faqe kodre (aty, aso kohe, ishte dhe spitali i Lezhës) mbledhur gjithë ai popull. Para se të fillonin diskutimet (ku do kryqëzohehin dogmat fetare) , komisari më kish caktuar që të mbaja një farë leksioni kundër fesë, natyrisht. Prashita sa munda dhe, pse ta mohoj, isha dhe entuziast në këtë mision dhe as nuk vija re që më dëgjonin a s’më dëgjonin. Kur mbarova, m’u afrua frati (të më falni se nuk ia mbaj mend emrin) dhe më tha: – A komisari të ka than njiashtu? Unë: – Nuk ka nevojë me m’than komisari! Ai: – A çohesh nji fije n’kamb? ! U çova se ishte i moshuar krahasuar me mua, djalë 24 vjeçar atë kohë. Të lutem, – vazhdoi frati me politesë, – hapi krahët. Dhe unë i hapa. – E shikon vedin, – më tha frati, – tash që i hape krahët a je kryq? PO ke lindur kryq, more ushtar, kështu i thuaj komisarit. Mua sikur më hodhi njeri ujë të ftohtë në shpinë dhe, sa do të vazhdoja debatin me të, më tha: – I thuaj komisarit, ushtar, kur të prodhojë fabrika farën e tokës, atëherë i thuaj që nuk ka zot. Tani sikur më hodhi në tuç. Por nuk mbaroi këtu kjo mesele. U bë kuvëndi, u”demaskua” feja dhe frati me gjithë fenë, iu dërgua telegram “solidariteti” ideusit të këtij”kuvendi historik” dhe, në finale, zbritën disa veprimtarë drejt e tek shtëpia e fratit. Ishte në mes të një bahçeje të bukur (në krah të djathtë të rrugës kur shkoje për Shkodër) . Nuk di po kjo bahçe kaq e mirë më çoi në mend atë bahçen e hoxhës së Gosës të”kthehu ha fiq se më rreh baba! “. Dhe në shkruaj për këtë bahçen e fratit të Lezhës, e kam një shkak. Në mes të bahçes ishte shtëpia vilë e fratit. Mbi çati një kryq i madh. I thanë, pas kuvendit, Dom, hiqe kryqin prej shtëpisë. – Jo, more, as kam për ta heq unë ndonjherë atë prej tujit. – Si, ithanë, nuk e heq? ! Kur, pas këtij kuvendi? ! Atëherë urdheruan disa të rinj: – Ngjituni dhe hiqeni! Dhe e hoqën. Dhe ai, frati: – A e hoqët, a? U thojni atyre partiakëve në Tiranë se kryqin unë e kam çetu- dhe tregoi zemrën. Qëndrimi i atij frati s’më hiqet nga mendja. Të nesërmen, fratin e arrestuan. Dhe nuk di se si i vajti filli. Por ato replikat me mua dhe ajo “çetu” më mbetën në kujtesë e sot e kësaj dite.

* * *

Kur dola unë mësues, në prag të viteve ‘60, të drejtat për të vazhduar shkollat apo bursat e tyre i kishim ne si shkollë. Kriteret ishin që të drejta do merrnin nxënësit më cilësorë dhe, duhet të ruheshim, që mos shkonte në shkolla ndonjë”armik”. Nuk inkurajoheshin edhe birët e klerikëve (se supozoheshin si kundërshtarë potencial të regjimit) . Mirëpo bursat ndonjëherë ne nuk arrinim, me të vërtetë, që t’i realizonim për shumë arsye. Në shkollën ku jepja dhe unë mësim, kisha dhe çupën e priftit e cila, ishte shumë cilësore. Prifti e dinte se, sado që çupën e kishte me nota pesa (nota më e lartë për vlerësim) nuk shpresonte që të merrte ndonjë bursë. I them unë: – Papu, po ta rregullojmë tët bijë, shtron ndonjë darkë (ishte shumë mikpritës. Dhe i kamur në atë
kohë krahasuar me bashkëfshatarët) . – Në vend, – ma priti. Ne ia dhamë së bijës bursën, por prifti ishte burrë i zgjuar dhe nuk ia hante qenin shkopin kollaj. I them unë: – Papu, ne si shkollë, e bëmë punën tonë, por ti nuk po e zbraz? Ai: – Pse ti, një copë dhaskaluci (e kish me të qeshur, sigurisht) më bëre nder, ma bëri partia epunës, babam. Dhe ia dha të qeshurit. Ëhë, – më thoshin fshatarët mua, – ashtu bën ai, po kur të futesh atje do të marrësh vesh se sa mikpritës është. Dhe ashtu ndodhi me të vërtetë. Më mori për darkë me gjithë drejtorin dhe në shkruaj tek kjo rrëfenja, e kam një arsye. Na priti me duar në qafë, me gjithë të mirat. Ishte gati që t’ia merrte dhe valles nga gëzimi dhe bënte një muhabet që atje dhe s’e gjeje kund tjetër.
Natyrisht, të gjitha unë nuk i mbaj mend (kanë kaluar plot 47 vjet) por dy nga atë rrëfime të atij prifti aq të zgjuar dhe me humor, do t’i tregoj edhe për ju.
Më erdhi një mik i panjohur, – rrëfeu ai, – trokiti dhe dera e shtëpisë është e mikut dhe e zotit. I panjohur, por nevojtar. E zuri nata dhe kabull mysafir. E prita me gjithë të mirat. Aty, nga mezi i rakisë, më thotë: – Papu! Po të bësh një gjynah sot, kur e vuan? Unë, pa menduar gjatë, ia kthej: – Pas 40- vjetësh! Dhe vazhduam të pimë. E pashë që ndryshoi çehre dhe e ktheu me plot. Unë po shok doja. Mirë, o mirë, po duket e teprova. Dhe më vuri poshtë. Ai, kur pa që më zuri kjo e flamosur, një të dalë thoni ju, drejt e në haur dhe më merr kalin. Zgjohem unë në mëngjes. Shikoj për mik, s’ka. Dale, – thashë, – mos ketë shkuar atje (në hale, se jashtë i kemi, de, ato! ) , por jo. Kur shoh haurin, dera gjysëm hapur. Kali mungonte. Oh, – thashë, – paska qenë hajdut! Pastaj më shkoi mendja që kali im, nuk mbante njeri mbi kurriz veç meje. Kalë i sert, nopran, thuaj. Kish rënë një vesë shi dhe dukeshin patkonjtë e kërrit tim. Më kapi një gulç i keq, se e doja kalin. Shikoni papun, – tha, – larg e tutje po malli është i dhimbsur. Gati si evlati! ‘Çfarë t’ju them? Them me mendje: nuk e ndoqa pas gjurmëve se kali im nuk mban njeri në kurriz. Dhe ashtu bëra. Si eca, pothuaj nja një orë, kur e gjej. Miku po shkumonte. Ulërinte nga dhimbjet dhe kali po kulloste. – Uratë, – më tha”miku”, – më more nëqafë! – Pse? – i thashë. – Më the pas 40- vjetësh dhe po e vuaj sot! ! ! JO, – ia prita, – nuk është gjynahu im, e ke bërë para dyzet vjetësh i thashë. Dhe, sakaq, mbaroi. Lajmëruam në pushtet. Erdhën nga larg dhe morën kufomën. Na rrëfyen që hane bir vetëm me vjedhje merresh. Dhe e pagoi një ditë. Epo gëzuar, – na u lëshua mua dhe drejtorit, – nga ju s’kam frikë. Dhe qeshi. Por ky njeri kaq i mirë, klerik shumë i zgjuar, pati një fund të keq. Kur ua morën të gjitha, u hoqën mjekrrat dhe i çuan të punonin derrçe për të shlyer”gjynahet”.
E, – më thoshte, – i pashë bathët unë që tregonin prapësi, por s’thoshja dot. Pse? – e ngacmova unë. Si i pe? Dhe ai: – Kam kaq e kaq sene që e bëja këtë punë. Për të gjitha, s’të tregoj dot, por atë
që më ndodhi me Petro Fundin do të tregoj. Ky, Petrua, ma kish shtëpinë mu në buzë të lumit të vjetër (të vdekur- sipas Jakov Xoxes) . Si mënjanfshatit që ishte, shpezuri plot. Shtëpinë vërtet ma kishte të mbuluar me kashtë, por shpezuri të fsushës do ti, të ujit po se po. Dhe rronte mirë, ore babam. Shkoja unë për data të shënuara tek Petrua, kaçilen me vezë dhe o një patë a rosë me vete. Për të ngrënë plot. Por ja vendosi Petrua dhe na bën shtëpi të re. Me tulla dhe mbuluar shtëpia me qyramidhe. Oxhaku që atje tej, lyer me bojë që të binte në sy. Dhe më fton mua. Gusht qe- e mbaj mend mirë- dhe më fton mua: – Hajde, papu, dhe më kungo shtëpinë e re! Vajç! Domosdo që do vija. Kur Ç’të shoh, e shoqja, Vara, më nxjerrë për të ngrënë trahana? ! Unë po as që e kapa lugën me dorë. Petrua: – Urdhëro, papu, dhe ma kungo. Dhe unë (epo si do ta gjeja belan, xhanëm? ! ) se nuk më rri dhe goja e shkrete: – Sa pate shtëpinë me kashtë, të dinte goja ç’të hashë!
Shtëpia mbuluar me qyramidhe, m’u bë goja aguridhe! Oxhaku lyer me bojë, ç’mut të vësh në gojë? Po pse, O Petro, po hahet trahanaja në gusht? ! Dhe ika që thuaj ti, por që aty e vura matën. Po vinin kohë të flamosura për ne. Do hanim trahana në gusht. Dhe qeshi në mënyrë kuptimplote. Dhe kështu e sosi jetën ky miku im (pra hëngri trahana në gusht) që tani nuk rron më.
Por ja që ne harrojmë shpejt dhe kjo është arsyeja që dhe pse kemi ecur (dhe vazhdojmë të ecim) si gaforret. Vetëm së prapthi. . .
Në i mblodha këto tri rrëfenja në një, e bëra për të kujtuar ata klerikë që diktatura i maskaroi jo vetëm moralisht, por edhe fizikisht.

Përparim Hysi, 24 qershor 2007 (për ”peshkunpaujë”)

4 Komente »

1.
blete thotë:

26 Qershor 2007 @ 4:32 pm

rrefenja te lezetshme. sado qe une jam femije i vonshem dhe figura e klerikut fetar ishte katandisur ne karikature kur fillova te merrja vesh nga bota

2.
Grizhda Emily Ann Zabar thotë:

26 Qershor 2007 @ 4:47 pm

Me kujtoi rrefenjat e gjyshit… edhe gjyshi im pak vite para regjimit, nga varferia e kishin marre fratet per te studjuar ne kishen e tyre… dhe gjithe kohes e kane patur nen shenjester…

3.
doriani thotë:

26 Qershor 2007 @ 5:43 pm

z perparim po shfrytezoj rastin t’iu jap pergezimet e mia me te sinqerta dhe te plota per hapjen e temes se paradisakoheshme qe kishte te bente me kujtesen e viteve te persekucionit.komplimentet e mia ne rradhe te pare per kendveshtrimin me te cilin e kishit pare dhe me erdhi keq qe nga sa lexova,komentet kishin qene ose te” bardha” e ose te “zeza”.Personalisht mendoj se te tilla tema,te hapura me delikatese dhe pa urrejtje ndokojne ne krijimin e ndergjegjes kombetare dhe asaj civile,per te cilen mendoj se kemi nevoje.me erdhi keq qe s’mund te merrja pjese ne diskutim,por e quajta me vend t’iu shfaq mendimin tim,duke pasur parasysh se rrallhere jam entuziast rreth nje ceshtjeje .me respekt,doriani

4.
Dori thotë:

27 Qershor 2007 @ 6:28 am

Faleminderit z. Hysi, më pëlqen shumë stili i tregimit që keni. Vërtet mbani mend tërë këto imtësira pas kaq vitesh?

Penelopa e Fierit! (Tregim)

Tregim

(kujtimit të pianistes së madhe, Maria Rafael)

Ndodhka që dhe mitet, si dhe historitë, vijnë dhe përsëriten. A s’qe Penelopa, gruaja e Odisesë (më dinakut që njeh historia, një mit?) Një mit i mirë, në fund të fundit, ku persenofikohej besnikëria proverbiale e një gruaje fisnike. Dhe kur thuaj Penelopa për një grua, zëre se i ke thënë të tëra. Se tek gruaja, të paktën për psikologjinë tonë, mbi të gjitha shikohet ndershmëria; apo ca më saktë: besnikëria ndaj burrit, me të cilin ka ndarë kurorën. Dhe venë dhe nga venë historitë dhe prapë ndërsillen tek më besnikja: Penelopa. S’do merrem me historinë e Penelopës së Odiseut, se kjo dihet tashmë nga kushdo. Por do t’ju tregoj për Penelopën tjetër, për Penelopën e Fierit, e cila, për fat të keq, së afërmi ka një vit që është ndarë nga jeta.
* * *
Ka qenë viti 1961, kur tenori dhe skenaristi i Teatrit të Operës dhe baletit në Tiranë, Stavri Rafael dhe i vëllai i tij, majori i Shtabit Qendror të Mbrojtjes lokale Kundrajrore, Thoma Rafael, duke mos duruar trysninë e rëndë politike (po frynin erëra dhe më të ftohta se nga ato të pasçlirimit) vendosën të çanin klonin e zi, për të ikur në perëndim. Nje besëfikur ( e ku numëroheshin ata?) i hëngri në besë dhe i arrestuan në Lin të Pogradecit. Thoman, si ushtarak, e pushkatuan (kish”shkelur” betimin e ushtarakut?! ) dhe Artistin Stavri Rafael e dënuan me 25-vjet (s’kishte dënim më të gjatë në ato vite) . Këtu merr shkas edhe historia e Penelopës së Fierit:
“Një grua e bukur hungareze, një artiste, mjeshtre e lojës në pianoforte, u çapit tok me ne për nja tre dhjetëvjeçarë të gjatë, në rrugën shqiptare të mundimeve. Ajo zbriti në Shqipëri në një ditë të kthiellët, ashtu e re, e freskët, pështjellë ngrohtë nga dashuria e të shoqit shqiptar, bashkënxënës në konservatorin e Budapestit. E ndoqi pas siç ndiqet shoku i jetës, si në traditën e tërë vendeve të qytetëruar. “
Këto fjalë që kam vënë në thonjëza janë të bashkshokut të saj, të halleve. Të halleve dhe të punës, njëkohësisht. Janë fjalët e të madhit Pëllumb Kulla (kush më mirë se ai mund ta njihte?) , fjalë që i ka shkruar kur mori vesh vdekjen e papritur, të asaj: Penelopës aliaz Maria Rafael.
E dëbuan nga Tirana të shoqen e Stavri Rafaelit dhe e sollën në Fier: Në krahë kishte të birin e vogël, Adin. Ne, fierakët, qemë mësuar me këta të”sjellë” se, duhet thënë, Maria Rafael as nuk qe e vetmja që u internua në Fier (ajo, si të gjithë ata që vinin si të tillë, gati kishin të shkruar në ballë: damkosjen si armiq të partisë, pushetit popullor) kish edhe gra të tjera të huaja (sidomos ruse) por, hungarezja Maria Rafael, me të vërtetë, ka qenë një përjashtim.
Për 25-vjet ajo e priti me një devocion të rrallë të shoqin. Tek shkruaj për të, më vjen ndërmend, se diku në një vend shkëmbor të Amerikës rritet dhe një bimë e rallë që quhet Agavita. Kjo, agavita, çelë lule pas 25-vjetësh dhe rron e gjallë vetëm me vesën e pakët e atij terreni krejt të thatë. Dhe Maria Rafael e priti të shoqin për 25-vjet me radhë, duke e takuar atë pas telave me gjemba, kudo që e vuajti burgun. Dhe në se agavita, ushqehej me vesë, Maria Rafael ushqehej me shpresë.
Dhe çuditërisht, megjithëse nuk reshperonte me asnjeri, ajo, megjithatë, fitoi zemrat e gjithë fierakëve. Sikur të kishe mundësi të bëje një plebishit, edhe në atë kohë të frikëshme, jam plotësisht i bindur, se ajo do të votohej unanimisht si një grua fisnike, unike dhe e paarritshme. Me një bukuri fine, me një heshtje proverbiale (me askënd nuk komunikonte: për arsye të kuptueshme) ajo gjithmonë të imponohej që në distancë. Në punë (në shkollën e muzikës apo në Shtëpinë e kulturës së qytetit) ishte e përpiktë si një sahat zviceran dhe, sa mbaronte punën, kthehej atje tek hyrja e saj. Dhe kishte vetëm një shok: të birin që u rrit mes vuajtjesh.
Nxënësit e donin se ajo vinte zemrën e saj mbi piano. Dhe qenë të shumtë ata që fituan konkurset e shkollës së lartë të muzikës në atë kohë aq të vështirë. Më kujtohet, veç tjerash, se kur shkova të interesoshesha për time mbesë që kish mbaruar të mesmen për piano me mësuese Marian, dhe takova Profesor Robert Radojën, ai më tha: -A, nga Fieri është?Po ajo është nxënëse e Marias! Po Maria është e vetmja pianiste në Shqipëri me kualifikim të lartë. Mjeshtre në llojin e vetë. As mos ki merak, -më tha Mjeshtri. Dhe vërtet: ime mbesë fitoi (dhe s’qe evetme) dhe, pasi mbaroi konservatorin me të madhen tjetër, zonjën Çashku, sot është pianiste në një shkollë italiane. Por këtë detajë e solla jo për illustrim dhe aq. Por më kujtohet, se kur u kthye ime mbesë nga konkurimi, pashë mësuesen e saj të qante. Qe Maria Rafael që qante. Dhe në këtë qarje kishte edhe dhëmbshuri prej nëne, por edhe sadifaksion të heshtur të një pune të mohuar. Me punën e saj ajo i qe imponuar tërë Fierit. Dhe nuk di, pse ndërsa shkruaj për Marien, tak dhe më rrëfehet i ngjashmi i saj siamez. Ky siamezi me të cilin me ngjetë Maria nuk është tjetër, po një mësues. Për këtë mësues flet shkrimtari francez, Henri Barbys. Mësuesi quhet Baltemoro Sori. Punonte në një fshat spanjoll aty, pas viteve’20 të shekullit që kaloi. E kishin me sy të keq si shteti, ashtu dhe kisha, inkuizicioni që kontrollonte dhe shkollat në Spanjën e asaj kohe. Kurse mësuesi punonte me aq përkushtim, sa jo vetëm nxënësit e donin, por dhe prindërit e atij fshati të madh. Dhe aq mirë punonte dhe sillej, sa fshatarët e donin dhe e respektonin. Dhe kishin arritur të gjithë në një përfundim: po të qëllonte që ky, Baltomero Sori, të vinte qoft edhe njëherë të vetme vonë në punë, fshatarët do të thoshin: -Jo, nuk është e mundur. Nuk ka ardhur vonë ai, por orat tona nuk janë në rregull.
Në të tillë përfundim do të arrinin dhe fierakët për Marian. Dhe, kur në prag të përmbysjes së dikaturës, Stavri doli nga burgu (njësoj si Agavita) Maria e bukur si një tulipan i bardhë çeli përsëri. Në krye të vitit u bënë me çupë. Sa u hapën portat për emigracion, ajo familjarisht iku në Hungari ( nga ishte) së bashku me Adin (të martuar tashmë) me çupën e vogël e Stavrin e saj të dashur të cilin, mjerisht, burgu e kisht tkurrur, por s’i kish humbur vitalitetitn.
Dhe, andej, i mbante lidhjet me ish-nxënësit e saj. Kur e pyeta në telefon para një viti time mbesë në Itali për Marien e bukur dhe fisnike, më tha: -Ka vdekur, pasi kish pësuar një shok cerebral. Më erdhi aq keq sa sikur kisha humbur një njeri të familjes. M’u dhimb dhe, ndërsa po bëja gati të shkruaja, pashë që kish shkruar Pëllumbi. Pëllumb Kulla, regjisori, aktori, shkrimtari, bashkëshoku i saj i halleve. Pëllumbi që kish ardhur për të vuajtur”kalvarin” e luftës së”kllasës”, por që i solli buzëqeshjen e madhe jo vetëm Fierit, por, pa e tepruar, edhe Shqipërisë përmjet estradës së Fierit që e ngriti në apogje. S’më mbeti po të bëja një shtesë time mbi atë artikull të Pëllumbit. Turqit thonë: “Pas kasavetit, ka selamet! “.
Bashkia e Fierit, për punën me përkushtim të Maria Rafaelit i ka dhënë asaj titullin”Nderi i Fierit. “E meritonte dhe, po të ishte se dëgjohej zëri i arsyes, asaj shkollës së muzikës që sot mban emrin e të madhit Jakov Xoxe, ishte mirë t’i vihej emri i saj. Se aty punoi jo pak po gati 30-vjet. E sa për Jakovin e madh, . emri i tij imerituar le t’i jepet, ta zëmë Universitetit Myzeqeja që qeveria e ka patur në program për ta ngritur. Së afërmi, Penelopa e Fierit aliaz Maria Rafael ka njëvjetorin e vdekjes. Paqe mbi varrin e saj atje në vendlindjen e saj! Amen! . . .

~~~

Pianistja

Maria Rafaelit
I vendose gishtat e brishtë mbi tastierë. . .
Ç’brengë të mundon, Maria Rafael?!
Mos për Stavrin mendon që e ke, larg, në burg
A për Adin e vogël që do rritësh me mund?!

Ti rri mbi tastierë e s’di çfarë do luash
Ndoshta Moxartin, Listin a ndonjë “valc”
Një çast mendohesh dhe gishtat po lëvizin
Melodia zë derdhet (mendimet terratisin)

U duk sikur kabineti u mbush plot me diell
Se diell sillje në piano, e bukura Rafael!
Ndërsa nxënësit të ndiqnin (por ç’kanë, O zot?)
Lotojnë me mësuesen: brengën e ndajnë tok!

Ke ikur nga Shqipëria, ke ikur dhe nga Fieri
Po Fieri s’të harron, Maria Rafaeli!
Tërë jetën tënde punove me përkushtim
Sa të gjithë fierakët të kujtojnë me adhurim

8 mars 2001

Ikja e “kometës”

Kujtimit të Maria Rafaelit

Këtë grua”mëkatare” e sollën në Fier
Na ishte”trdhëtare”: drejt dhe nëFerr!
Kujdes se është”armike” (të shihet me kët’sy! )
“Armikja” u bë mike (rrezatonte veç urtësi) .

Sado që qe qiellore (bekuar qe nga Perëndia)
Qe aq tokësore, sa thirrej Shën Maria!
Punoi me përkushtim, si të qe sahat
E kujtojmë me për mallim, këtë grua zemërartë!

Kur mora vesh që ka ikur, ka shkuar nga kjo jetë
Ndjej në trup një të dridhur, sikur kam korent.
Aq dhëmbjen kam të madhe nga ky lajm të zi
Vdekje je bastarde që more të shënjtën Mari!

Qe e bukur si kometë, dhe e bukur iku, shkoi
Në zemra për jetë, do rrojë, Maria, do rrojë!
Kometat a s’kthehen (vallë, kthehet dhe Maria?! )
Zemrat tona shkrehen edhe qajnë nga dashuria.

26 shtator 2006

Përparim Hysi për ”peshkupaujë” më 21 qershor 2007

E kemi Mbretin “axhami”

Tregim i jetuar.

Ka qenë vjeshtë e vitit 1959. Qeshë emëruar mësues në një fshat të thellë të Myzeqesë dhe atje edhe njoha xha Trushin. Qe një burrë as i gjatë dhe as i shkurtër, mestar do të thoja, veshur me rrobe karakteristike të asaj kohe ku, padyshim, duhet të veçoje takijen e bardhë dhe, sado vjeshtë e nxehtë, e mbante veshur xhaketën prej doku të zi.
Këmishën e kishte të bardhë, pa jakë, grykez që i thonë në Myzeqe, dhe, kur kjo këmisha i hapej nga era, do të shihje fanellën prej leshi. Kur e pyeta se si e duronte atë fanellë leshi në atë vapë përvëlonjëse, ai m’u përgjigj:- Aha, qo (kjo) më është edhe doktor, edhe spicer njëherësh. Se shiko, more dhaskal, nga leshi nuk ka vdekur njeri, po nga ftoma:sa të duash. Dal e ngadalë qemë bërë miq, pothuaj, me xha Trushin.
Fëmijë nuk kish në shkollë, por na hahej muhabeti e pikë.
Kur vija nga shtëpia në fshat (qeshë 20 km larg) , do ta gjeja, mëngjeseve, në shullë duke marrë ato rrezet e ngrohta të mëngjesit që siçthoshte, ” jo vetëm ia donte shpyrti (shpirti) , por qenë si melhem për moshën e pleqërisë. “Se aty, mëngjeseve dhe tërë ditën (ndonjëherë dhe natën), priste të përcillte me lundër kalimtarë dhe nevojtarë të atyre anëve. Se unë harrova: xha Trushi punonte si lundraxhi.
– Si u gëdhive, xha Trushi?- Mirë të faluminderit (i mbahem shpesh të folmes së tij, në shumë raste. Të më falin lexuesit!) zotëria juaj, si është?I tillë qe me të gjithë. I respektuar, i urtë deri në përulësi. Mereni me mend, kur më thoshte mua, një buzëqumështi ” zotëria juaj ” se, kisha vënë apo s’kisha vënë brisk në faqe?!E veçanta qe se kjo ” zotëria e juaj ” kish dalë nga fjalori, me kohë, dhe qe zëvendësusar me shok, po aha, xha Trushi, s’hante aso gjelle. Metros i thosh kut dhe orës sahat. Por, për i ndershëm, shokët i kish të rrallë. Kishte njohur fukarallëkun e kohës së “Merhumit” (Mbretit Zog) . Kur unë mundohesha të rëmoja në të kaluarën e tij, nuk kursehej. Fliste shtruar, pa u ngutur dhe kërkonte se mos shtëllizte keqas ndonjë gjë. Ta thashë, – më thoshte, – atë shtëlliz se ta dish, more dhaskal (kurrë s’më pati thënë mësues) jeta i gjan atij lëmshit që, po u shtëlliz keqas, nuk ka perëndi që ta vërë në islla më. Ja, – ta thotë xha Trushi ty. – Qeshte dhe kishte një qeshje të pastër prej babaxhani dhe, veçanërisht, sytë i merrnin një shkëlqim të veçantë. – Kishim ne, këtu, në fshatin tënë, një bej që kish blerë tërë ç’të sheh syri anë e përqark, ndaj dhe fshati u quajt Çiflig, domethënë, pronë e atij beut. Këtu ngjitur një bej tjetër dhe fshati quhet Alibejas (fshati i Aliut?!) . Mirë, o të keqen xha Trushi tyja (ty) , po këtej nga ne s’ka as Ali, as Haxhi. Po kështu e gjetëm, de. Sa më erdhi koha e këtij të “Vafrit” (varfërit) – e kish fjalën për Enver Hoxhën – . Më t’u ra, or tunjatjeta, e më t’m’i bëri ja kështu me gjisht (gisht) në gojë si xha Trushi?!Dhe prapë ia dha të qeshurit. – Pse ti, xha Trushi, je keq?- provokova unë. Dhe ai:- E di, mor dhaskal, e di ku godet. Po të mos kishnjam (kisha) besim, as që flisja unë, po ta kam blerë mëndjen. Se tek sytë kam pasqyrën unë. Ti m’i ngul, kur të flas, dhe unë si në pasqyrë shoh shpyrtin (shpirtin) . Hë- dhe bëri sikur e harroi pyetjen provokuese timen, – ti më pyete në është mirë apo keq xha Trushi. Unë që të dalë në kut me familjen dua pesëmijë lekë në 15- ditësh, për të marrë, marrë njëmijë treqind, bëje hesapin vetë tija (ti) , se je me gramë. . . Po fshati që duket, nuk do kallauz, dhaskal!Po dëgjo këtu:- Im atë (ndjesë i patë shpyrti dhe bëri kryq) ngordhi?!- Si ngordhi?- s’m’u ndënj mua pa ndërhyr. Ngordhi, ngordhi për kafshatën e bukës, more dhaskal. Dhe u kam thënë çunave:- Gjetët, gjakundi, kokrrën e bereqetit, uluni e merreni e ma sillni në shtëpi. Gjetët paranë, bëni si të doni. Se vjen një kohë- xha Trushi e ka parë- që paraja nuk shkon. Se nuk ka mall për t’u blerë. Dhe paraja nuk hahet, dhaskal.
Iku dhe “Merhumi” (Mbreti Zog) , pa më të erdhi ky i “Vafëri” (Enveri) dhe tha: – T’ua marrëm bejlerëve dhe agallarëve dhe t’ua japim të vafërve si xha Trushi, me demek!
Ne po u bëmë me krahë dhe mend po fluturonim. – Po juve edhe ua dhanë, – sulmova unë. – Neve, ore neve, po kjo e dhëna qe pak si jangllësh, kur thotë turku, se pat avazin mrapa (mbrapa) si ajo qemania e Nastradinit. Se vërtet na i dhanë, po më të ardhi ajo ” komprativa ” (kooperativa) dhe na i ” mshiu ” (fshiu) të gjitha. Me një dorë na i dha, me të dyja na i mshiu (fshiu) . Dhe Lluka, bashkëfshatari ynë, paskësh thënë atje në mejdan:- Hëm na i dhe, hëm na i more, o moj bythëza shaptore!Unë po ia dhashë të qeshurit, por xha Trushi, tregoi se vërtet tha Lluka kaq, por një të ardhur ata të ” hyqymetit ” që jo vetëm e telendisën, por edhe e damkosën ” kolak ” . Keq kjo fjalë ” kolak ” se tek LLuka s’shkel më njeri sikur ka kolerën. ” Usta ” ky ” mbreti ” i ri, dhaskal!Na gjeti si me atë punën e gomarëve. U gëzuan gomarët se vdiq samarxhiu i vjetër. Mirëpo kur erdhi samarxhiu i ri, ky, sa t’ua merrte dorën samarëve, ua bëri kurrizin copë. Se ta themi këtu dhe ta lëmë po këtu:- E dreq (drejtë) nuk qe që të gëzonesh ti se do marrësh mallin e atij tjetrit (siç edhe ubë) po ja që ai djallo interes është i ëmbël, dhaskal. – More, s’të kam pyetur, e di ti si është puna e interesit?Dhe, kur pa, që ngrita supet, vazhdoi:- Kur lindi ropi (robi- njeriu) i parë, pa aty, para këmbëve një ç’të të them, një si ” malukat ” apo ” taratakut ” , dhe nuk dinte si ta thërriste. Mendohu, mendohu, çfarë t’i them. . . dhe ja e zbrazi:- Mirëmëngjes, o interes!!!Dhe ” malukati ” iu përgjigj:- Mirëmëngjes!E sheh, ka lindur para ropit interesi dhe nuk vdes kurrë, dhaskal!. . . E që të mos e zgjat më xha Trushi muhabetin ja tek po ta them dhe vëre vëth në vesh:- Ne e kemi mbretin “axhami”(1) , dhaskal. Sa të rritet “qyja” (ky) , populli do vuajë. Dhe xha Trushi që mos qoftë, po kështu. ” Axhami ” po, yrnekun po të keq ( eka marrë në Moskov) . Dhe, pasi më hodhi duarët në qafë, më tha:- Ika, dhaskal, ika se po më presin për matan. Ju që jini të rinj edhe mund të shpresoni, po sëra ime aha: siç erdhën dhe po ikin. . .
Iku. . . po pas më la atë porosinë, “sa të jetë Mbreti “axhami” , populli do vuajë. . .” . Po vallë, a u rrit ky ” mbreti ” për Shqipërinë ndonjëherë?!. . .

1. axhami (tur) – i vogël.

Përparim Hysi, vjeshtë e vitit 1997
Dërguar për ” peshkupauje ” më 13 qershor 2007

Rune “Eksiqi”

E quanin Harun, po shkurtimisht i thërrisnin Rune. I mbeti kështu dhe kaq! Por ai”Eksiqi”, mendoj unë, i mbeti kot së koti? ! Kot së koti , po vajti dhe shkoi. Se paranomë e pati, por ke parë ti, iu ngjit si me tutkall dhe, sado që u rrit, i thonin po ashtu: Rune Eksiqi! Por kësaj i thonë që ta pësosh kot fare, se kot fare e pësoi dhe Runia.

Dhe ja se si ka ndodhur:

Gjyshi i Runes, Kasëmi, ishte duke krasitur hardhitë. Ai krasiste dhe nipi, Runia, lozte aty nëpër këmbët e gjyshit. Ndodhi që ato të shkreta gërshërë e “kafshuan” gjyshin në gisht dhe i vërshoi gjaku. Sakaq dhe gjyshi i thirri: -Rune, nxirre bilen shpejt dhe përmirre gjyshin këtu(gjyshi shënoi vendin nga zbriste gjaku). Runia qe i vogël, rreth 5-vjeç dhe, sado e çuditshme që iu duk kërkesa e gjyshit, bëri ashtu siç i tha ai. Por. . . dhe këtu fillon taksirati për të. Për Runen, pra.

Kish kaluar nja dy muaj nga kjo histori dhe në shtëpinë e Runes bëhej një gosti(mbledhur farë e fis, miq, burra e gra)dhe Runia, tek lozte, do ti që të rrëxohet dhe një copë xham i preu gishtin. Duke qarë nga dhimbja, dhe ca se u tremb nga gjaku që i pikonte, vrapoi në odën e miqëve dhe iu drejtua gjysh Kasëmit: -Gjyshi, nxirre shpejt bilen dhe përmirre Runen këtu? ! Ndërsa gostiarët ranë përmbys me këtë çiltërsi të Runes, gjysh Kasëmi, i mbuluar me turp nga të ftuarit, i bërtiti: -U lanet paçë, more eksiq! Se eksiq dhe kaluar eksiqit je! Dhe kështu nga ajo ditë i mbeti kjo nofkë dhe mezalla se iu nda. Sa, për mua, që e kam njohur dhe kam qenë moshtar me Runen, them që ai vetëm eksiq nuk qe. Po qe i çiltër dhe gjërat i thoshte ashtu, hapur. Ose të paktën i thoshte ashtu si i mendonte. As nuk fshihte gjë, edhe sikur kjo gjëja që do tregonte ta ngarkonte me faj. Kur them kështu, jam dëshmitar jo vetëm unë, por dhe të tërë ata që e kanë njohur Runen.

Ishim në klasën e parë. Ka qenë viti 1948. Epo do të thoni: -More histori do bësh a si? Jo vitin e theksoj për diçka tjetër. Për t’ju treguar juve, lexuesëve, se ishin vitet e pasçlirimit kur, të sapodalë nga lufta, fshati(dhe jo vetëm fshati) përjetonte një varfëri të pacakë. Unë, për veten time, dhe jo vetëm unë, shkoja në shkollë, shpesh, edhe zbathur. Edhe Runia po kështu. Se dhe ai i varfër qe. Mësuesen e kishim si kartolinë: të bukur po, të mirë e të dashur që çfarë të thuash! Dhe kjo, mësuesja, kish një të mirë tjetër: na trajtonte si të ishim fëmijë të saj, por ishte edhe kërkuese. Sikur një ditë të mungoje në shkollë, do të ngrinte para klasës(ne e quanim qamet të madh këtë)dhe të bënte një si gjyq të vogël. Dhe, të thuash të drejtën, kurrë s’mungonim në shkollë, veç në rast të ndonjë sëmundjeje. Por ja një ditë nuk erdhi në shkollë Runia. Të nesërmen, mësuesja e ngriti Runen para klasës dhe filloi ta pyesë: -Pse nuk erdhe në shkollë dje? Runia që kurrë s’rrinte pa kthyer përgjigje, këtë herë s’po fliste. Dhe kur mësuesja e ngriti zërin ca më lart duke i mëshuar asaj pse. Runia e “zbrazi”:

-Nuk erdha se nëna më lau brekët! ! ! Ne ia dhamë të qeshurit, kurse mësuesja u skuq sikur të kish bërë faj, i tha: -Mirë, shko dhe mos mungo më. Dhe Runia, për herë të parë me kokë të varur, u ul pranë meje. E pse qenkësh eksiq, pse thoshte të vërtetën. Po ja e tillë qe ngjëndja në ato vite sidomos në fshatra. Po nuk mbaron këtu kjo histori.

Të nesërmen, Runia u nis për në shkollë. Mësuesja, sado që qe nga qyteti, flinte në shtëpinë e një bashkëfshatarit tonë. Mu aty tek shtëpia ku flinte mësuesja, Runia, pa varur në tel rrobat e lara të mësueses. Ou, -mendoi Runia, -s’paskemi shkollë sot, se mësuesja paska larë brekët? ! Dhe u kthye në shtëpi. Mësuesja, pasi bëri apelin, pa që Runia mungonte prapë. -Do ta shihni, -tha ajo, se çfarë do t’i bëj nesër! Erdhi dhe e nesërmja dhe Runia krejt i qetë u ul pranë meje. Kur mësuesja e pa, i tha: -Pa dil pak këtu para klasës. Tani më trego pse nuk erdhe dje në shkollë? Dhe ai: -Jo, mësuese, unë erdha. -Si, erdhe? -s’i udurua asaj. Dhe , menjëherë, u drejtua nga ne: -Qe dje në shkollë Runia? Ne, njëzëri: -Joooo! -E sheh, -tha mësuesja, -nuk ke dhe turp , po vjen dhe gënjen. Jo, nësuese, -tha Runia, -për kokën e nënës unë qeshë(ky qe betimi më i rëndë për ne aso kohe), por kur kalova tek shtëpia e Shefitit(ku rrinte mësuesja), pashë që ti(Runia, se mos ne, s’dinte të fliste në shumës) kishe larë brekët dhe thashë: Mësuesja ka larë brekët, s’paskemi shkollë sot. Dhe u ktheva. Ndërsa uturimë nga të qeshurit, mësuesja mënd po digjej flakë nga turpi, dhe, ashtu, e skuqur i tha: -Shko, ulu në vend.

Dhe ul në vend Runia që, kot së koti, pse thoshë të vërtetën i thoshin eksiqi.

* * *

U rrit Runia dhe, pas ushtrisë, i paska thënë gjyshi: -Rune do të martojmë. Dhe Runia: -Unë e begenis nusen edhe çupë po të jetë? !

Gjyshi ia dha të qeshurit dhe i tha: -Po kur të thonë eksiq, ti më je brinxhi nga mendja! E martuan, por ja, kjo eshkretë martesë, nuk i eci mbarë. Nusja, siç duket , e tradhëtoi dhe Runia, i drejtë siç ishte, iu drejtua gjykatës për ndarje. Gjykatësi, në gjyq e sipër, e paska pyetur Runen: -Përse do ta ndashë gruan? Dhe Runia: -Se e pashë që po puthej me një botë(nuk zinte emër në gojë, se qe i ndershëm). Gjykatësi: -Punë e madhe se po puthej, nuk është arsye kjo për ta ndarë. Runes i hipën: -Mirë, more shoku gjykatës, kur s’qenka punë e madhe kjo puthja me një bot, sillja atë gruan tënde Runes që ta puth se nuk bëhet qameti? ! Gjykatësi, sikur ta kish kafshuar diçka papandehur, kërceu përpjetë nga karrika dhe komnikoi: -Për ofendim të trupit gjykues, Rune”Eksiqi”(po kur i tha dhe ky Eksiqi, pa? ! )dënohet me 6-muaj burg. Dhe kështu jo vetëm e dënuan Runen, po i bërë kokërr për kokërr ca në Bulqizë dhe ca në Borsh. E morën më qafë dhe, siç më tregoi kur doli nga burgu(kish katandisur gjysëm njeriu)në Bulqizë, kur s’bëja normën, më zhvishnin gjysëm lakuriq dhe, mbasi m’i shkelnin dhunshëm me këpucët alpine këmbët e zbathura, më vinin në një qeli që pikonte. Dhe, duket atje mori ftomë të rëndë.

Dhe vdiq i ri Runia i shkretë. Që veç eksiq nuk ishte. Paqe mbi varrin e Runes, të mirit, të çiltërtit deri në paharrim. Amen! . . .

1. eksiq(tur. )-i mangët

Përparim Hysi, qershor 1987

Dervishi (tregim)

Kish mbetur jetim dhe, thuaj, qe rritur rrugëve. Bukën e përditshme e nxirrte duke lypur. Por bënte kujdes që në një derë mos dukej dy herë se njerëzit ishin në hall, siç mendonte ai. Kishte dhe raste-dhe s’qenë të pakëta- që dhe mos i jepnin gjë, por kjo as e fyente dhe as e inatoste. Se dora e thatë, çfarë do të japë, në fund të fundit? ! Më tepër lypte fshatrave se jo vetëm që fshatarkat (se ato gjente në shtëpi, de! ) ishin më bujare se qytetëset, por, veç kësaj, qyteti qe larg. Dhe në qytet, kur shkonte, duket sikur do të humbte.

Salltanetet as që i njihte dhe kënaqej me ç’t’i jipnin. Falënderonte nga larg se, elbete, nikoqirja mund të qe e re dhe lypësi nuk kish nge dhe për avaze të tjera. Se mjaft që kish mospasjen, por dhe ato këmborë i duheshin! Ndryshe, krejt ndryshe ndodhte kur gjente ndonjë plakë në shtëpi. Me të jo vetëm shtrohej në muhabet, por nuk harronte kurrë që me shënjë mirësjelljeje t’i puthte dorën hëm kur mbrrinte, edhe kur largohej. Pak këtu dhe pak atje, ai e shtynte si e shtynte.

Një ditë (po shkelte për herë të parë në atë fshat) i hodhi sytë dhe pa një ndërtesë të madhe: më e lartë se të tjerat dhe veç fshatit, pranë një pylli. Ajo që i bëri përshtypje qe fakti se ndërtesa dukej qe qarkuar me një mur, një pjesë e të cilit dukej që larg. -Atje do shkoj, -vendosi. Kur u afrua tek ndërtesa që shihej nga larg, pa se jovetëm muri e kish qarkuar atë, por ngjitur me të qe dhe një pyll pa fund që, thuaj, se të lemeriste me drurët e dëndur e të lartë. Lypsit as që i duhej me pyllin. Trokiti tek porta hyrëse që, ndryshe nga shtëpitë e fshatit, ish me dy kanata. “Kam rënë në”gjah” të mirë”, -mendoi me vete.

Trokiti. E ku dëgjohej e trokitura në këtë portë të madhe? ! Përsëriti të trokiturat edhe më të forta dhe, kur u bë gati, ta qëllonte me grusht, një kanatë e portës u hap, dhe u rrëfye një dervish. Njerëzit e “tarikatit” i njihte nga veshja dhe lypsi, sa e pa dervishin, bëri një temena. Dervishi: -Përse ke ardhur? Ke sjell gjë për teqenë apo do të takosh Babanë? Lypsi, zënë ngushtë nga këto pyetje, rrinte sikur kish bërë faj! Por kjo gjendje s’mund të vazhdonte, ndaj i tha:

-Dua ndonjë gjë për të ngrënë!
Dervishi: -Shtëpia e Zotit ka për të gjithë dhe, si i priu përpara, e çoi drejt e në kuzhinë. Atje i dhanë për të ngrënë dhe, kur mbaroi së ngrëni, dervishi e pyeti:
-Nuk ke njeri në shtëpi?
-JO.
-Po të afërm a ke?
-JO, jo. Jam i vetëm, asnjë të afërm nuk kam.
-Pa prit pak këtu, -i tha dervishi, -të vete t’i them Babait, se, ndoshta, të mbajmë këtu si çirak për të të bërë dervish.
-Mirë, – pranoi lypësi.
-Ejvalla, nazar! -tha dervishi, pasi u përkul para Babait të teqesë. Babai, veshur me takëmet e Tarikatit që përfaqësonte, ulur mbi një shilte të trashë, nën hijen e një lisi, këmbët e zbathura i kish vënë mbi një jar ujë të ftohtë, se qe gusht e të piqej koka; mbi një palare të madhe ish një kokë e pjekur dashi, një faqore rakije dhe, veç tyre, ndonjë frut i stinës.
-Ejvalla, nazar, -përsëdyti dervishi.
-Çfarë ka ndodhur, evlat? -iu kthye me pyetje dervishit, Babai.
-Ka ardhur një lypës, njeri pa njeri, dhe thashë të të pyesë ndoshta e marrim çirak që ta bëjmë dervish.
-Visheni dhe ma sillni t’hu, -urdhëroi Babai.
-Shpëtove, lumëzi, – i tha dervishi lypësit. Por dëgjo: për çdo gjë që do të pyesë Babai, para se të flasësh, do t’i thuash”Ejvalla, nazar! -dëgjove? Kur të vesh, do t’i puthësh dorën dhe, kur të ikësh, po kështu. Tani hajde të çoj tek dervish Bektashi që të marrësh rrobet e Tarikatit tonë.

E veshi dhe, pasi priu përpara, ia paraqiti Babait. “Dervishi i ri” kaloi përmjet një bahçeje që të lezetoste shpirtin dhe më tutje pa një pyll që të lemeriste. Ndërkaq, arritën tek Babai. Babai, veshur me atë rrobën e bukur qendisur me fijëza të arta, me atë sarëkun në kokë , të bardhë me një jeshile të zënë, me mjekrrën e bardhë dëborë e të gjatë, dukej edhe më madhështor se sa qe dhe të dukej, për një çast, sikur, me të vërtetë, qe më afër zotit.

-Jetim je?
-Hejvalla, nazar, jetim jam.
-S’ke të afërm!
-Jo, asnjë. Mirë, more dervish Musai, ma ço tek dervish Bektashi, të marrë një kosore, një kazëm e një lopatë e ma sillni prapë këtu. Kështu dhe bënë. Kur u paraqit, për së dyti, lypësit sikur i erdhi goja dhe i tha:
-Ejvalla, nazar, sa bahçe e bukur kjo e teqesë!

Dhe Babai: -E bukur, e bukur, po ka qenë pyll si ky që më është këtu. Por një dervish si puna jote e ktheu në bahçe. Prandaj më fillo dhe ma pastro këtë pyllthin këtu se do ta zgjeroj bahçenë! “Dervishi i ri” sa s’kafshoi buzën nga e keqja! Të pastronte pyllin? ! Dhe kush? Ai që tërë jetën nuk kish zënë punë me dorë. . . Ah, o Baba, t’u bëftë mu në grykë! -mallkoi me vete lypësi. Të mbettë ndonjë copë nga ato që po ha, po ashtu shul e shul, e të shkosh mu në esfel! Po sa para bënin këto mallkime tani?

Filloi dhe, pas një ore, kullonte djersë. Të çlodhej, s’e linte syri prej zhgabonje i babait. Aq po lodhej sa i dukej se në këtë vapë xërr do pëllciste si ndonjë flluskë sapuni apo si ato gjinkallat e mjera që këndonin mbi trungjet e pemëve. Forcat po e linin dhe, veç kësaj, dëgjoi zërin e Babait:

-More evlat, jepu duarëve se ashtu si e ke zënë as mot nuk e mbaron. Se dëgjo këtu: as Zoti nuk i do dembelët? ! Tani “Dervishi i ri” ish gati që t’i sulej me atë kosoren Babait dhe, pastaj, të ikte nga sytë këmbët. Nga shiu, ra në breshër.

Sakaq, që nga pylli po dëgjohej angullima rrënqethse e një qeni. Ulërima qe aq e madhe, sa “dervishit” nuk iu durua:

-Baba, -tha, -të vete të shoh se çfarë ka ai qeni?
-Shko, -e lejoi Babai, -po mos u vono se je mbrapa me punën.

U bë me krahë dhe gati fluturoi për në pyll. Pas ulërimës e gjeti kafshën dhe u çudit. I zoti i qenit, pasi e kish lidhur qenin pas një peme, i binte me myk të sopatës në kokë dhe në trup. Ndaj dhe qeni ulërinte.

-Pse e rreh qenin? -e pyeti “dervishi”
-Po e rrah, po s’po ngordh, se më hëngri bukën e drekës!
-Si, or si? Mos e rrih, – i tha “dervishi”, bjema mua t’ia çoj Babait të teqesë. E vë Babai që të qërojë pyllin dhe ngordh vet pastaj. . .

Përparim Hysi, gusht 1973
Dërguar për”peshkupauje” më 4 qershor 2007

Profesori

Përparim Hysi 1999-2007

(mësuesëve të mi në ish-Normalen e Elbasanit)

Unë s’e arrita profesorin për ë cilin duhet t’ju rrëfej, por ia vlen të shkruash për të. Kur unë qeshë nxënës në atë shkollë, në mes të viteve ‘50-të, profesori i nderuar kishte dalë në pension. Sidoqoftë, ngjarja për të cilën do t’ju tregoj, e lartëson atë. Dhe jo vetëm atë! Se ai ishte vetëm njëri nga ata mëSues aq të nderuar që, veç formimit të lartë kulturor, rrezatonin disiplinë, egzigjencë dhe, sa për tundim, thyerje nga ndjenjat sentimentale, as që i njihnin. Ishin sa të ashpër, aq dhe njerëzorë. Prej tyre nuk merrje vetëm dituri, por mësoje se si të rriteshe si njeri. Fomimi i tyre me kulturë perëndimore të vinte në ngasje dhe, doje s’doje, do ta hidhje”vallen” pas muzikës së tyre që, gjithësesi, qe një”muzikë” , me të vërtetë, e bukur.

Në po e lë pa emër profesorin, e kam bërë enkas. Për arsye subjektive dhe objektive. Por, pavarësisht kuturisjes sime, them që ia vlen që ta njihni dhe ju se çfarë ka bërë ai. Them ia vlen se-dhe kjo më shtyti të shkruaj- shihni se ç’ndodh me shkollën në Shqipëri dhe me arsimin në përgjithësi. Kur pashë që sado që ministria, për provimet, mobilizoi, gjasme mësuesët më të zgjedhur në Shqipëri, dhe, edhe me këta të zgjedhurit”ena eprovimeve” rrodhi, se pati nga këta të”zgjedhur” që u shitën badjava, atëherë m’u kujtua ky, profesori, dhe jo vetëm ky. Pra, figura e mësuesit është përçudnuar dhe, thuajëse, e ka humbur vlerën. Unë kam punuar si mësues për 41-vjet dhe këtë “degradim” të figurës së mësuesit e përjetoj me keqardhje. Dhe them me plot gojën: -Jo. S’kanë qenë të tillë mësuesët. Ata kanë patur dinjitet dhe, nëse ky dinjitet i tyre u përdhos, shkaqet të çojnë larg. Larg e lart! Jo larg e lart për tek Zoti, por larg e lart tek qeveria. Tek shteti! Ky, pra, shteti e denigroi figurën e mësuesit dhe e detyroi atë që të shitet për 5-aspra! Sidoqoftë, në mes asaj armate mësuesësh, ka prej tyre që jetojnë me shpirt në dhëmbë, por dinjitetin nuk e shesin.
* * *
Mirë pra! Profesori i tregimit tim kishte nxënëse, veç tjerash, edhe çupën e të vëllait. Kjo (e mbesa) ca se nuk e honepste dot lëndën e tij (jepte fizikën) , ca se këtë lëndë e kish me xhaxhanë, as që ish kthyer nga fizika. Shkurt: nuk mësonte. Profesori, gjithmonë, sa herë e kish ngritur e kish vlerësuar me notën dysh (vlerësimi si notë maksimale kish 5-ën) . Veç kësaj i kish tërhequr vëmendjen që të mësonte dhe mos kujtonte se ish e mbesa dhe do kish favore. I thosh ai, po çupa as e vinte ujtë në zjarr. Përfundimisht, e la për në vjeshtë dhe e porositi rrept. Në vjeshtë, kur pa, që cupa s’ish përgatitur, e la. -Do përsëritësh vitin, -i tha ai. E mbesa ia dha të qarit, se kurrë nuk e priste nga xhaxhai këtë mbetje në klasë. AsHtu, me lotë në sy, në vend të drejtohej nga shtëpia, e mbajti frymën nga Ura e Shkumbinit dhe, si la librin e fletoren mbi tokë, u vërvit në lumë. Atje janë gazermat e ushtrisë dhe një ushtar, tek ndjeu britmën për ndihmë (kontakti me ujët e kish kthielluar, siç duket) u hodh dhe e nxorri nga lumi. E çoi tek oficeri rojës dhe ky e shoqëroi për në Komandë të vendit (dega e mbrendshme më vonë) .

Komandati i vendit , një oficer me gradë të lartë, e mori në pyetje. Pasi e pyeti se pse i kish hyrë një aventure të tillë, vajza i tregoi shkakun dhe kur tha që profesori që e la, ishte as më shumë dhe as më pak, po xhaxhai i saj, u nxeh dhe dërgoi një polic që ta sillnin profesorin në fjalë urgjent aty. Shkoi polici, e gjeti dhe e futi tek zyra ekomandantit.

Komandanti: -E njeh këtë çupën? Profesori: -Si nuk e njoh? Kjo është çupa e tim vëllai? ! -Mbesa jote, ë? Pa pyete se çfarë ka bërë ajo? Prof. -Se çfarë ka bërë unë nuk e di, por di që e mora në provim, nuk kish mësuar dhe e lashë! ! ! -Po ti, mor profesor, nuk i vije dot një tresh? Sa për të kaluar klasën, se nuk do bëhej ndonjë qamet i madh? ! Prof: -Jo. JO. Unë nuk kualifikoj dot njerëz të paditur. Se, dëgjo komandant, po deshe të rrëzosh një vend nga themelet, kualifiko njerëz të paditur. Se i padituri mund të bëhet doktor dhe merr më qafë njerëzit; mund të bëhet ingjinier dhe rrëzon ndërtesat, urat etj. Por mund (këtu duket profesori u nxeh) të bëhet dhe oficer dhe shkatërron ushtrinë. Komandanti duket u shkund nga mendësitë e tij dhe hyri në ato të profesorit, ndaj i tha vajzës: -Profesori e ka mirë. Ky vit iku, mëso këtë vit që fillon.
Ja, të tillë ishin ata! Punonin jo vetëm me përkushtim, por rrezatonin në plotninë e tyre. Dhe, kur vinte puna, në mjedise argëtimesh me ne, ata tjetërsoheshin dhe bëheshin aq intimë, sa të dukej se kishe përpara miq të vjetër e shumë, shumë të dashur. Shkruaj me superlativa për ta, se kanë qenë modele të papërsëritshëm dhe, për secilin prej tyre, mund të shkruaj faqe e faqe të tëra.

Dhe si epilog. . .

Ju thosha që në fillim se kam qenë nxënës i asaj shkolle në mes viteve’50 dhe më sakt: maturant në vtin 1959. Mësuesët tanë qenë të gjithë të mrekullueshëm: që nga ata që na jepnin lëndët kryesore dhe deri tek ata që na jepnin shkathtësitë (vizatim, pundore, muzikë fizkulturë) . Dhe mbi atë ansambël mësuesësh të mrrekullueshëm, të arsimuar që të gjithë në perëndim, s’mund që të mos veçoj drejtorin e shkollës, Vasil Kamani, që qe jo vetëm një pedagog i madh, por dhe një drejtues që ka dhënë një kontribut të veçantë. Nuk është vendi këtu për të folur për të, po ky tregim do të ishte, pakësa, i mangut sikur mos shtoja diçka nga jeta ime në këtë shkollë.

Drejtori i shkollës kish një autoritet absolut para nxënësve, po se po, por dhe ndaj mësuesëve. Sado që numri i nxënësve ishte tejet i madh, nuk ma merr mendja që të kishte nxënës t’i shpëtonte vëzhgimit të tij. Se nga mëngjesi deri në mbrëmje vonë e kalonte në shkollë apo në konvikt (ky ishte në të njëjtën ndërtesë me shkollë) . Duke ndjekur praktikën tonë pedagogjike, drejtori e kish pëlqyer punën time si praktikant (të më falin dhe lexuesët dhe bashkëshokët! Nuk vuaj nga kompleksi i Belul Gjeraqinës, por dua të jem sa më i sakt) dhe më thirri në drejtori, e më tha: -Hys (më thërriste në mbiemër) për gjithë shkurtin (1959) nuk do vesh në shkollë, se do bësh punën mësuesit në Ushtrimoren tonë se mësuese Manushaqja nuk do vijë në punë se është e sëmurë.

Kështu që unë u bëra mësues para kohe, por pa rrogë ama. Vetëm nuk shkoja në shkollë si maturantët e tjerë. Të them të drejtën-pse ta mohoj- sikur u përkëdhela në sedër nga ky vlerësim, se vlerësim ishte. Ndërsa shokët e mi bënin 6-orë mësim, unë bëja 4 dhe ndonjë ditë 5 orë. Mirë po kot nuk thonë se dardha e ka bishtin prapa. Dy ditë, pasi isha”bërë mësues”, puplat m’u bënë krahë dhe mend po fluturoja! Nuk flitej me mua! Vjen në orën 4 të mëngjesit kujdestari i konviktit që të na bënte zgjimin dhe për të dalë në gjimnastikën e mëngjesit. Ndërsa të tjerët u ngritën, unë, “mësuesi”, nuk u çova. -Çohu! -foli kujdestari. -Kush të çohet? Po unë jam mësues, s’e ke marrë vesh zotrote? -More për ç’mësues më flet? Do çohesh apo jo? -JO, nuk çohem. Do ikësh apo si e ke punën: Kaq ta mbësh dhëmbin, nuk çohem. Dhe nuk u çova. Kujdestari, priti sa vajti ora 7. 30 dhe frymën tek drejtori. Ai më thirri, më bëri për ujë të ftohtë dhe me autoritetin që i jepte rregullorja e shkollës, aty për aty, komunikoi para nxënësve: “Përparim Hysit i zbritet nota e sjelljes nga 5 në 4! “Unë, sa dëgjova këtë komunikim, u skuqa si kungull i pjekur në furrë dhe, në përlotje e sipër, para syve të drejtorit, u nisa për në klasën time, tek shokët. -Ku shkon? -më pyeti drejtori. -Në klasë, tek shokët, se tani nuk jam më mësues, se jam me notë të thyer në sjellje. -Jo, -ma preu ai, do shkosh të japësh mësim për tërë shkurtin dhe dëgjo: në konvikt të sillesh mirë se dhe mund të përjashtojmë fare. Dhe shkova. Sado me sjellje katër. Pra, si mësues me sjelljen katër, jam pak unikal: Ndoshta i vetmi. Po ku të falnin ata? Sa herë kujtoj këtë sjelljen time të thyer, më kujtohet Ladenaku tek “Viti ‘93″ i Hygoit. A nuk e dekoroi ai topçinë për heroiznin dhe për pakujdesinë e pushkatoi? Ja, të tillë ishin! Të jepnin aq sa meritoje. As më pak dhe as më shumë. Nderim dhe vetëm nderim për atë armatë aq të nderuar

Nga një qiri për secilin prej tyre se, mjerisht, shumica kanë ikur nga kjo botë. Sa për ata që janë ende gjallë, unë, sado që tani jam plakur vet, secilin prej tyre që do takoja, do t’ia puthja ato duarët e rreshkura që , njëherësh, sa fisnike janë aq dhe të dashura. Dhe njëherë, nderim. . .

Dërguar për”peshkupauje”më 25 maj 2007

Komente te bera tek peshku pa uje

1.
Flamuri Dori thotë:

27 Maj 2007 @ 1:08 am

Profesor ju rekomandoj të shihni këtë film:
http://www.imdb.com/title/tt0107474/
2.
Flamuri edrus thotë:

27 Maj 2007 @ 5:48 am

Ja pra qe paska patur njerez (dhe njerez me te vertete te larte) si profesoret qe s’punonin vetem per te mbyllur te tjeret ne KAFAZ (dhe ben mire Ypi qe t’i hedhe nje sy vete historise (ne kete rast, fjales se zotit Perparim) dhe jo te flase me ato qe ka degjuar… ne mitingje.
3.
Flamuri doriani thotë:

27 Maj 2007 @ 2:19 pm

egzigjence-jo shqip superlative-jo shqip.E bej me ndrojtjen qe me jep te korrigjuarit e nje kolegu,por per hir te asaj qe ti ke nenvizuar me keto kujtime me duhej ta thosha.
4.
Flamuri Pjer Thomas thotë:

27 Maj 2007 @ 5:14 pm

Vertet disiplina ne shkolla, athere ka qene e rrepte , pavarsisht se nuk na pelqente neve. Me mire disipline se sa rremuje/anarshi.
5.
Flamuri akull-naja thotë:

28 Maj 2007 @ 11:51 am

Profesor, tani e kuptoj tamam shprehjen “e beri per uje te ftohte”. 🙂 I lexoj gjithmone me shume kenaqesi shkrimet e tua; me kujtojne ato mbremjet pa drita kur gjyshi (dhe ai profesor dikur) tregonte te ngjara te vetat e te te tjereve…
Jave te mbare!
6.
Flamuri e.T thotë:

29 Maj 2007 @ 2:40 pm

tregimi i bukur Papi !
Ps: te kane gjetur thesarin 😀 http://www.gazeta-shqip.com/artikull.php?id=19501
7.
Flamuri ardi thotë:

29 Maj 2007 @ 3:10 pm

…tregimi, me verteton edhe njehere qe mesuesit e lendeve shkencore,nuk kane qene njerezor (te pakten ata qe kam njohur une ishin koncentrike)….
……..rruga qe zgjodhi prof seshte fare e drejte:….meqe e kishte mbese ai duhet te punonte me te jashte mesimit, ta mesonte, shpjegonte etj….vajza ishte e re dhe nuk mund te kishte llogjiken e nje te rrituri…ajo qe beri prof ishte gjeja me e lehte qe jo vetem une, por asnjeri sdo e bente per mbesen , ….
…..prandaj profesoret duhet te jene ne rradhe te pare njerez, pastaj shkenctare….e aq me keq nxenes….

..si tregim ishte i bukur
respekte
8.
Flamuri deni thotë:

30 Maj 2007 @ 11:48 am

Edhe mua me duket sjellje e ekzagjeruar. Eshte e veshtire te jesh njeri, gjithmone ka qene, dhe profesori zgjodhi me te lehten, pse fare mire mund te punonte, ta ndihmonte e motivonte ne nje menyre apo jo? Sa e sa nxenes gjimnazi jane shume te zgjuar por pa motivim per ate qe duhet te bejne? Shumica. Prandaj une e kuptoj qe profesori nuk te fal asnje gram me shume se’c meriton, por mund te beje qe te meritosh me shume apo jo
9.
Flamuri swed thotë:

30 Maj 2007 @ 12:06 pm

Pershedetje Papi, te kerkonin ketu http://www.emigrantipeshk.blogspot.com/
Hidhu nje vrap po qe se nuk e ke pare.

Burim RSS për komentet · TrackBack URI

As me qepë dhe as me hudhëra!

Kujtimit të Bacë Hasan Makës

Kisha vjete pa shkuar tek Bacë Hasani. Dikur një gardh na ndante me shtëpinë e tij dhe s’kish gëzim apo davet pa qenë tek njëri-tjetri. Kur them kështu, e kam fjalën për prindërit e mi, se unë, pothuaj, isha pakësa më i madh se Qemali, djali i madh, i Bacës. E quaj Bacë, se, kur zhvillohen ngjarjet e këtij tregimit tim, Bacë Hasani i kish kaluar të tetëdhjetat. Dhe në kisha vjete pa u parë me të, kjo ndodhte se ne kishim mbi 30-vjet që ishim larguar që aty, kurse Baca mbeti atje dhe, siç e shihni, sapo e takoj. Po kur do të thoni? !
* * *
Ka qenë pranverë e vitit 1989 kur shkova atje, tek ajo shtëpia e Bacës mbi një kodër dominuese në fshatin Petovë të Fierit.
Është një kodër, disi më e ulët se ajo ku është ngritur manastiri i Ardenicës(objekt shumë i njohur për një masë lexuesish) . Në po e përmend këtë, manastirin, e bëj jo pa shkak: nga shtëpia e Bacë Hasanit për tek manastiri në fjalë, po të ecësh mirë, do rreth 40-minuta, kurse nga kjo shtëpi për në Fier do të paktën nja tri-katër orë. E, ç’ta zgjat? Shkova i përmalluar dhe po me mall më priti Baca. Shtriu duarët e tij të gjata drejt meje dhe, tek më përqafi, më shtrëngoi fort sikur me këtë do t’më shprehte gjithë dashurinë etij. Se më ka dashur vërtet. Jo vetëm se u rrita aty, si komshinj që qemë, po unë, veç të tjerave, sado që ne ikëm familjarisht nga Petova, punova për 25-vjet mësues aty, dhe, s’kish se si mos bëja vizita të pashershme në folenë e vjetër. Pra, shpesh shihesha me Bacën

Por isha transferuar edhe si mësues, dhe, siç kuptohet, ndaj dhe takimi i kësaj pranvere qe me mbresa. Më futi në dhomën e zjarrit, ku digjesh për qejf një zjarr që ta donte shpirti, në këtë pranverë, pakëz, si të ftohtë. Aty, mbasi u ula, Baca, gjithmomë i kujdeshëm dhe i shquar për mikpritjen, më ofroi dy jastëk të mbushur me lesh për t’u mbështetur më mirë. Sa bëmë ato pyetjet e zakonshme, për shëndetin, për familjen, Baca tak dhe më zgjati kutinë e duhanit dhe, kur pa mosaprovimin tim, më tha:

-More, jaran, apo nuk je rritur ti? Prandaj edhe s’na mësojnë fëmijtë në shkollë, -shtoi duke qeshur, – se mësuesi është i vogël.

Dhe pasi e drodhi për qejf të vetë, e vendosi mbi cigarishten e gjatë, një cigarishte prej sërmi me filograma argjendi mbi të ku pjesa që vihej në gojë, qe prej qelibari. Cigarishtja tregonte për një terjaqi duhani dhe, pasi e tithi, sikur do të ngopej, tak dhe hapi televizorin. Në ekran tregoheshin pamje nga demonstratat paqësore në Kosovë. I shikoje pamjet dhe nuk kishe si mos alarmoheshe. Shantazhi mbi këta pjesëmarrës aq paqësor qe jo vetëm i llahtarshëm, por dhe i përgjakshëm. Goditnin pa mëshirë njerëz të moshave të ndryshme: burra, gra, pleq dhe ca më keq: dhe fëmijë. Baca, ca se ishe prej atyre anëve(kish ardhur familjarisht vet i katërt vëlla, dy nipoj të rritur dhe me një tabor fëmijë) ca dhe se i përjetonte ato goditje që s’ishin së pari, gati shpërtheu:

-Po shkjau, shkja asht dhe kështu ka me kan! Përnjime: mos kujton se ndryshojnë. Jo, lum miku, dinjo Bacalinë ti këtu, more jaran. Ani-ani, po ky magypi(e kish fjalën për RRahman Morinën, në atë kohë i plqyeri i Beogradit për Kosovën) nuk ka çajre pa pague haraç! Se, shiko lum miku, ka ca njerëz që nuk hahen as me qepë dhe as me hudra! -E, bash, nji aj, Rrahaman gabeli( endryshoi për mllef) ka me epague. Se kurrë asaj Kosovës loke s’ia kanë munguar trimat. Po, hej, -shfyu përsëri, -pritna zot rrezikun! Përnjimend ka me dalë atje, dobare, ndonjë Isuf? ! -A ke ndie për Isufin, a? -JO, bacali!
Oh, -bëri. Gati u korita. Mirë pra, Isufi asht i ati i Lutfos. Dhe pa pritur miratimin tim për Lutfon(në të vërtetë Lutfon e njihja dhe ekisha takuar në shtëpinë e Bacës) vazhdoi: -Ka qenë ky Isufi, dy metro burrë! Me të ra plisi prej koke kur po i shti sytë. Po trim? Shok veten. Ka pas ken me Azem Galicën dhe kur Azemi ka dek, ky, Isufi, ka ran kaçak dhe bë tmerr për qeverin aso kohe. Aq tmerr qe ba, sa po kërkohej me flori koka e tij. Po zihej rjolli(shqipja) . Ai po pyjeve, shpellave, maleve dhe, sakaq, grabiste karvane dhe ç’mertte prej tyre, darovë për të vorfër. Familja po kish ra në Shqypni e aj, i vetëm, atje.
Një ditë -bajram paska ken- ka xan vend pas një qivuni të lartë tek vorrezat, veshur tebdil, dhe po pret. Dikush ka me ardh ndaj s’e hup durimin, aj. Kur ç’po sheh? Dy serb(njihehin nga veshjet që larg) janë tuj ardh dhe rruga për aty i bie. E, aj Isufi, tuj prit. Janë tuj avit dhe po etjerrin mirë bisedën. Ç’ka po dëgjon? Po i thotë njani tjetrit: -More Vuk sot asht dita ebajramit dhe bash aty tek varrezat po ua bëjmë nga një mut të madh këtyne kosovarëve. Mirë e ke mendue, -ia ka prit tjetni, që, ça di veta ça po qe qujmë: hajd ta zam: Zuk. E than, e bajn. Aiii? PO pse nuk u shtie, more Isuf? E, ndërsa ulen, Isufi hiç: as i gjallë dhe as i vdekur. Sa mbarojnë”punë”, lidhin pantollet dhe pasi lëshojnë nga një”T’u baj mirë”, bëhen gati me vazhdu rrugë. Kur tak si në hije, shfaqet me dy kobure në dorë, veshur tebdil, Isufi. Dhe, ndërsa afrohet drejt tyre, u thotë: -Jam Isufi I Lutfisë, more? Çfarë bëtë dhe thatë? Serbët, sa dëgjuan emrin, i zuri e zeza, ranë në gjunjë dhe i thanë: -Aman, na falë. -Çfarë thatë? _gjëmoi duke u afruar dhe më! U detyruan të tregojnë dhe Isufi: -Kthehuni dhe hajeni atë që keni ba! Ata: -Aman! -Hajeni se ju vrava! -gjëmoi frikshëm, aj.
Dhe u ulën, secli pjesën e vetë, kurse Isufi koburet rranx veshit. Mirëpo kishin dhjerë bajagi(mjaft) dhe s’mbarohej. Aty, si mbillet zakonisht për sevap në vorre, kish mbjellë do qep e hudra, dhe njani po i lutet Isufit: -A e marr një qepë? Dhe, kështu, me qepë e hudra e mbaruan atë që ban. E, kështu, lum Baca, njerëz si ai RRahmna Morina nuk hahen as me qepë dhe as me hudra. Po ka me dal, opet, (përsëri) ndonji Isuf apo shumë Isufa. Po jan shtu, more jaran, edhe këta që”s’hahem me qep e hudra”. Dhe qeshi. Ani, ani, -e mbylli tregimin, – ti ke me epa vetë, se je i ri se Kosova do ikë prej sërbit. Vane vath në vesh prej meje. E unë atëherë s’kam me kan, po ani, ta gëzojnë të rinjtë. Tek u mata që t’i thosha ndonjë fjalë inkurajuese, ma preu: -E i vetë i madhi Zot, por e shoh s’do e arrij dot. Por ta gëzoni bre dhe ti, si e këndue që je, thuje edhe nji fjalë për mue. I premtova duke u larguar dhe, siç e shihni, këtë po eshkruaj në kujtim të tij. Se, sado që e lashë gjallë(po shkonte 90-vjeç) , mora vesh që ka vdekur.

Ah, -them, -sikur të ishte gjallë edhe tani dhe të shihte me sytë etij se si do vejë puna e Kosovës. Që ta shihte se”Isufat” i “mundën ata që “s’hahen as me qep dhe as me hudra”dhe, veç tjerash, të shikonte se si”imperialistët amerikanë” kanë dhënë dhe po japin kontributin më të çmuar për pavarësinë e Kosovës. Sa do të gëzohej! Paqe mbi varrin e bacë Hasan Makës! Amen! . . .

Përparim Hysi, korrik2002-maj 2007